نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار، جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشگاه محقق اردبیلی، ایران
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
The purpose of the present study was to investigate of social capital relationship and sense of social security of the rural areas in Meshkinshar County. The research method was analytical -explanative survey type. It can be said that studied population in this study consists of all villagers living in rural areas of Meshkinshar County in 2016 (N= 85053), among which 383 persons were selected as statistical sample using Cochran formula. Sample size was determined based on the Cochranâs formula and the required data were collected through questionnaires. Content validity of the questionnaire was confirmed by professors and experts and its reliability was determined based on Cronbach's alpha (0.79-0.88). Moreover, as shown by the results of Pearson test, there as significant relation between the variables of social confidence, social participation, social consolidation, satisfaction, trend to membership on community institutions, rate of horizontal relations, social communications and consciousness rate and sense of social security in Meshkinshahr County. Finally, according to the study results, a number of recommendations also presented.
کلیدواژهها [English]
مقدمه و بیان مسئله
بدون شک احساس امنیت مقدمه لازم برای حیات هر نظام سیاسی و اجتماعی است و دولتها امکانات وسیعی را برای تأمین آن مصرف میکنند. مقوله احساس امنیت مانند یک آرمان و واقعیت، بهصورت یکی از حقوق اساسی مردم، مطرح است و درنهایت، رهآورد مجموعهای از تعاملات و نیز تعاون و سازگاری بین اجزای مختلف نظام اجتماعی است (مظلوم خراسانی و اسماعیلی، 1389: 220). بنابراین، موضوع امنیت، هر عامل به وجود آورنده یک تهدید است و دو جنبه دارد: ذهنی که مبتنی بر درک ارجاعی اهداف است و امنیت نسبی؛ زیرا هیچ فرد یا سیستمی امنیت کامل ندارد (Oneill, 2006: 322). بهدلیل تغییر و تحولات حاکم بر جوامع پس از جنگ جهانی دوم، مشخص شد که بعد ذهنی امنیت (احساس امنیت) اهمیتی انکارناشدنی پیدا کرده است؛ زیرا این احساس ناشی از تجربههای عینی و اکتسابی افراد از موقعیت و اوضاع پیرامونی است و به شاخصهای امنیت محدود نمیشود (بیات، 1388: 32) به عبارتی امنیت، پدیدهای احساسی و ادراکی است و بیشتر به احساس روانی شهروندان از عوامل تهدیدکننده بر میگردد. از دید بسیاری احساس امنیت مهمتر از وجود آن است؛ زیرا واکنشهای فرد در جامعه به میزان دریافت و ادراک او از امنیت بستگی دارد (حسینی، 1386: 113).
بررسی اسناد و مدارک نشان میدهد در بسیاری از تعاریف، امنیت مترادف مفهوم «سلامتی» به کار رفته و وجود آن ضامن بقا و پایداری جامعه سالم پنداشته شده است. بعضی مؤلفههای اجتماعی شکلدهنده امنیت و احساس ایمنی هستند: وفاق اجتماعی، احساس تعلق خاطر به ارزشها و نیز سرمایه اجتماعی و بر اساس چنین شاخصهایی است که شکنندگی یا استحکام جامعه و سرمایه اجتماعی مشخص میشود. این سرمایه به معنای «مجموعهای از روابط، تعاملات و شبکههای اجتماعی در میان افراد و گروههای اجتماعی است که موجب گرمی روابط اجتماعی و عمل جمعی میشود» (غفاری،1390: 38). همچنین، بهطورکلی سرمایه اجتماعی ازطریق تأثیرگذاری ارزشها و هنجارهای اجتماعی در چگونگی رفتار افراد و بهمنظور جلوگیری از بروز ناهنجاریها و انواع جرائم اجتماعی و بهتبعآن، زمینهسازی مشارکت مثبت و فعال در زندگی اعمال میشود (بحریپور و همکاران، 1391: 249). گذشتهازآن، این سرمایه ازجمله عواملی است که بر احساس امنیت اجتماعی در یک جامعه تأثیر میگذارد. در این زمینه، طبق باور لیندستروم[1] و همکاران (2013) سرمایه اجتماعی ماده خامی از جامعه مدنی است که از تعامل روزمره مردم به دست میآید و ارتباطات و شبکههای اجتماعی مبتنی بر اصول اعتماد، همکاری متقابل و قواعد فعالیت اجتماعی را ایجاد میکند. اهمیت این سرمایه به همراه وضعیت روابط همسایگی در لایههای مختلف، عامل مهمی در تبیین واریانسهای احساس ناامنی در جامعه محسوب میشود. مطابق باور چلبی (1383) هر قدر شبکه روابط اجتماعی در سطوح گوناگون افزایش یابد، به همان میزان نیز احساس عجز در مقابل مشکلات و بحرانها کاهش مییابد و این مسئله، سبب افزایش احساس امنیت اجتماعی میشود. این در حالی است که شواهد تجربی در جامعه ایران نشان میدهد که امنیت اجتماعی و احساس ناشی از آن، وضعیت چندان مطلوبی ندارد. نتیجه یک نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) بیانگر این موضوع است که 81درصد ساکنان سکونتگاههای انسانی اعم از شهر و روستا بهگونهای احساس ناامنی میکنند (کلاهچیان، 1386: 154)
ضرورت مطالعه و تحقیق درباره سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی ناشی از تهدیدات داخلی بالقوه و بالفعل در کشورهای کمتر توسعهیافته است که بیشتر امنیت اجتماعی این جوامع را به خطر میاندازد. برایناساس، شناسایی عوامل و عناصر تأمین امنیت اجتماعی و احساس ایمنی از پیششرطهای اساسی برنامهریزی سکونتگاههای انسانی برای ارتقاء سطح امنیت اجتماعی به شمار میرود و در برنامهریزی راهبردی دولتها نقش بسزایی دارد. به عبارتی، کسب آگاهی از میزان بهبود شاخصهای احساس امنیت اجتماعی مناطق روستایی و تأثیر مؤلفههای سرمایه اجتماعی در بهبود آنها یکی از مهمترین ابزارهای تصمیمگیری است که مسئولان و مدیران باید به طور جدی به آن توجه کنند. برای کمک به توسعه پایدار مناطق روستایی لزوم توجه به وضعیت شاخصهای احساس امنیت اجتماعی و برنامهریزی بر اساس نوسانات آنها ضروری و اجتنابناپذیر است و باتوجهبه اینکه احساس امنیت اجتماعی ساکنان مناطق روستایی یکی از ابعاد مهم توسعه همهجانبه روستایی برای برنامهریزی مدیریت توسعه پایدار آن است، سهم بسزایی نیز در توسعه پایدار خواهد داشت. همچنین، در طی چند سال گذشته، در نواحی روستایی شهرستان مشگینشهر، اتفاقات و مسائلی رخ داده که بر میزان شاخصهای احساس امنیت این مناطق تأثیر گذاشته و این تأثیر شامل این موارد است: امنیت جانی، مالی، اقتصادی، شغلی، اخلاقی، حقوقی، امنیت نوامیس، امنیت فرهنگی، عاطفی، احساسی، و نیز امنیت فکری و قضایی و... . به نظر میرسد بخشی از این مشکلات به علت بیتوجهی به سرمایه اجتماعی است، به همین دلیل، این تحقیق به دنبال آن است که این سئوال را بررسی کند: آیا بین سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در مناطق روستایی رابطه وجود دارد؟
پیشینه تحقیق
یافتههای تحقیق حاجلو و عباسی (1390) با عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر احساس امنیت اجتماعیاقتصادی نوجوانان و جوانان در استان اردبیل» نشان میدهد متغیرهای احساس اعتماد اجتماعی، احساس نابرابری اجتماعی، سرمایه اجتماعی، تعلق ذهنی طبقاتی، پایگاه اقتصادیاجتماعی، مشارکت و ارزیابی عملکرد نیروی انتظامی با متغیر وابسته رابطه داشته است و 44درصد واریانس را تبیین میکند. طبق نتایج مطالعات عنایت و همکاران (1391) در مقاله «مطالعه رابطه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در میان جوانان 29-15 سال ساکن شهرهای شیراز و یاسوج» احساس امنیت اجتماعی پاسخگویان به اعتماد آنان بستگی دارد نه محل سکونتشان. همچنین، اعتماد اجتماعی تعمیمیافته و سازمانی هر دو احساس امنیت اجتماعی را افزایش میدهند؛ اما تأثیر اعتماد نهادی بر افزایش اعتماد سیاسی و قضایی چندین برابر اعتماد تعمیمیافته است. سرانجام اینکه میزان احساس امنیت عمومی و اقتصادی به همان اندازه اعتماد نهادی به اعتماد تعمیمیافته بستگی دارد. نتایج پژوهش بحریپور و رستگار خالد (1392) بیانگر این مطلب است که اعتماد اجتماعی شهروندان بر انواع احساس امنیت اجتماعی آنها تأثیرگذار است؛ بهطوریکه هرچه حجم و میزان اعتماد اجتماعی در جامعه بیشتر باشد، به همان میزان انواع احساس امنیت اجتماعی بیشتر خواهد بود. تحقیق نیازی و بحریپور (1393) با عنوان «بررسی رابطه بین مشارکت اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی» نشان میدهد شبکه مشارکت شهروندان بر احساس امنیت اجتماعی آنها تأثیرگذار است؛ بدین صورت که هرچه میزان مشارکت اجتماعی رسمی و غیررسمی در جامعه بیشتر باشد، به همان میزان نیز احساس امنیت بیشتر خواهد بود. طبق یافتههای پژوهش مختاری و همکاران (1391) ازنظر احساس امنیت اجتماعی تفاوت معناداری میان افراد جوان و مسن، افراد مجرد و متأهل، لرها و سایر اقوام و... وجود دارد. همچنین، متغیرهای مستقل پایگاه اقتصادیاجتماعی، اعتماد اجتماعی، میزان دینداری، نگرش نسبت به عملکرد پلیس و متغیر وابسته میزان احساس امنیت اجتماعی نیز رابطه مستقیم و معناداری دارند. یافتههای مطالعات هرسیج و محموداوغلی (1391) با عنوان «بررسی رابطه مشارکت سیاسی و احساس امنیت اجتماعی در بین شهروندان اصفهانی» نشان میدهد همبستگی معناداری بین ابعاد مشارکت سیاسی با احساس امنیت اجتماعی وجود دارد. احمدی و همکاران (1392) در تحقیقشان «تحلیل عوامل مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی در نواحی روستایی» نشان دادهاند که رابطه معناداری بین احساس امنیت اجتماعی و سرمایه اجتماعی خانوارهای روستاهای مدنظر وجود دارد و با افزایش سرمایه اجتماعی احساس امنیت اجتماعی آنان بهبود مییابد. طبق مطالعات استون[2] (2005) بین اعتماد اجتماعی، میزان آگاهی و انسجام اجتماعی با امنیت اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. سالتر و مککورد[3] (2010) در مطالعات خود درباره تبیین رابطه بین سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی دریافتند که با تقویت سرمایه اجتماعی میزان امنیت عاطفی، اخلاقی، حقوقی، احساسی و فکری بیشتر میشود. کوک[4] (2011) در یافتههای میدانی خود به این نتیجه رسید که هرچه شاخصهای سرمایه اجتماعی در مناطق روستایی بیشتر شود، به همان میزان شاخصهای امنیت مالی، اقتصادی، شغلی و امنیت فکری بهبود مییابد. مطابق نتایج یون[5] (2014) در پژوهش خود، مشارکت اجتماعی و اعتماد اجتماعی به ارتقاء امنیت قضایی، امنیت نوامیس و امنیت جانی منجر میشود. سکیجو و همکاران[6] (2014) در تحقیقشان نشان دادهاند در مناطقی که شاخصهای سرمایه اجتماعی قوی است، افراد روستایی امنیت فکری، شغلی و اقتصادی دارند. مطالعات یانگ و همکاران[7] (2010) بر این واقعیت تأکید دارد که بین ارتقاء شاخصهای سرمایه اجتماعی با ارتقاء مؤلفههای امنیت اجتماعی رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. این مؤلفهها عبارتاند از: امنیت فکری، احساسی، فرهنگی، شغلی و امنیت حقوقی. جاتینگ[8] (2010) معتقد است سرمایه اجتماعی مناطق روستایی، به بهبود امنیت اخلاقی منجر میشود. طبق باور چن و ترنر[9] (2014) تقویت مؤلفههای سرمایه اجتماعی به امنیت جانی، مالی، حقوقی، احساسی و فکری روستاییان و... منجر میشود و آنها شامل این مواردند: ارتباطات اجتماعی، روابط افقی بر پایه همکاری و میزان آگاهی. درنهایت، متغیرهای تحقیق درباره بررسی مؤلفههای سرمایه اجتماعی و آثار آن در بهبود شاخصهای امنیت اجتماعی در جدول (1) و نیز چارچوب نظری تحقیق بر اساس اهداف مدنظر و باتوجهبه مرور ادبیات و پیشینه موضوع در شکل (1) ارائه شده است.
جدول 1- نتایج مطالعات انجامشده
|
ردیف |
نتایج مطالعه |
مأخذ |
|
1 |
ارتباط متغیرهای احساس اعتماد اجتماعی، احساس نابرابری اجتماعی، سرمایه اجتماعی، تعلق ذهنی طبقاتی، پایگاه اقتصادیاجتماعی، مشارکت و ارزیابی عملکرد نیروی انتظامی با متغیر وابسته |
حاجلو و عباسی (1390) |
|
2 |
احساس امنیت اجتماعی پاسخگویان به اعتماد بستگی دارد نه محل سکونت آنان |
عنایت و همکاران (1391) |
|
3 |
تأثیرگذاری اعتماد اجتماعی شهروندان بر انواع احساس امنیت اجتماعی آنها |
بحریپور و رستگارخالد (1392) |
|
4 |
تأثیرگذاری شبکه مشارکت شهروندان بر احساس امنیت اجتماعی |
نیازی و بحریپور (1393) |
|
5 |
نبودن تفاوت معنادار میان افراد جوان و مسن، افراد مجرد و متأهل، لرها و سایر اقوام و... ازنظر احساس امنیت اجتماعی |
مختاری و همکاران (1391) |
|
6 |
وجود همبستگی معنادار بین ابعاد مشارکت سیاسی با احساس امنیت اجتماعی |
هرسیج و محموداوغلی (1391) |
|
7 |
رابطه معنادار امنیت اجتماعی با اعتماد اجتماعی، میزان آگاهی و انسجام اجتماعی |
استون (2005) |
|
8 |
بیشترشدن میزان امنیت عاطفی، اخلاقی، حقوقی، احساسی و فکری با تقویت سرمایه اجتماعی |
سالتر و مککورد (2010) |
|
9 |
بهبود شاخصهای امنیت مالی، اقتصادی، شغلی و امنیت فکری با ارتقاء سرمایه اجتماعی |
کوک (2011) |
|
10 |
تأثیرگذاری مشارکت اجتماعی و اعتماد اجتماعی در ارتقاء امنیت جانی، قضایی، نوامیس و... |
یون (2014) |
|
11 |
ارتباط معنادار بین قویبودن شاخصهای سرمایه اجتماعی با امنیت فکری، شغلی و اقتصادی |
سکیجو و همکاران (2014) |
|
12 |
وجود رابطه مستقیم و معنادار بین ارتقاء شاخصهای سرمایه اجتماعی با ارتقاء مؤلفههای امنیت اجتماعی شامل امنیت فکری، احساسی، فرهنگی، شغلی و امنیت حقوقی |
یانگ و همکاران (2010) |
|
13 |
نقش سرمایه اجتماعی در بهبود امنیت اخلاقی |
جاتینگ (2010) |
|
14 |
نقش تقویت مؤلفههای سرمایه اجتماعی ازجمله ارتباطات اجتماعی، روابط افقی بر پایه همکاری و میزان آگاهی در ایجاد امنیت جانی، مالی، حقوقی، احساسی و فکری روستاییان |
چن و ترنر (2014) |
منبع: یافتههای تحقیق، 1395.
شکل 1- مدل پژوهش. مآخذ: یافتههای تحقیق، 1395
مبانی نظری
امنیت از مهمترین و بنیادیترین نیازهای انسان است و در بسیاری از نظریهها و پژوهشهای روانشناسی، جامعهشناسی، علوم سیاسی و مدیریت، ازجمله در آثار نظریهپردازانی مانند فروم[10] (1941) آلپرت[11] (1961) هورنی[12] (1937) مازلو[13] (1942) لینگ[14] (1984) مورز[15] (1980) لوه[16] (1978) لوچیانی[17] (1989) ولفرز[18] (1962) ماندل[19] (1994) و ... بهصورت یکی از مهمترین و بنیادیترین نیازها به آن اشاره شده است.
امنیت در مفهوم سنتی آن امنیت نظامی و توسل به قوای قهریه برای کسب آرامش و فرار از خطرهاست. این مفهوم به وضعیتی اشاره دارد که کشور مصون از تعرضات و قادر به حفظ ارزشهای سیاسی، فرهنگی و تأمین رفاه عمومی و از بین بردن عوامل تهدیدزا باشد (محسنی تبریزی و حیدری،1390: 104). امروزه، امنیت به لحاظ مفهومی تغییر و تحول پیدا کرده و از رویکرد نظامیمحور خود فاصله گرفته است و پارامترهای نرمافزاری جایگزین پارامترهای سختافزاری شدهاند. در رویکرد جدید، امنیت باتوجهبه زمینهها و بسترهای اجتماعی و فرهنگی تعریف میشود و علاوه بر فراغت از تهدید (که عمدتا از تهدیدهای سخت سرچشمه میگیرد) بر حفظ وضعیت مساعد برای حفظ هویت اجتماعی و سرمایه اجتماعی جامعه تأکید دارد. این نوع نگاه به امنیت با تعابیری چون امنیت اجتماعیشده و امنیت جامعهمحور بیان میشود. از این منظر، امنیت از درون جامعه میجوشد و بنابراین، امنیت داخلی و حتی خارجی با عنایت به مناسبات داخلی (بین عناصر گوناگون جامعه و حکومت) فهمیده و درک میشود. برایناساس، امنیت اجتماعی وضعیتی است که نخست در آن هویت اجتماعی از ناحیه آسیبهای داخلی و خارجی مصون و دوم بنیاد روابط سیاسیاجتماعی بر مقوله رضایت و نه قدرت استوار باشد (افتخاری، 1382: 93)
ازنظر پارسونز، امنیت اجتماعی چهار بعد دارد که هرکدام مربوط به یک خردهسیستم جامعه هستند و برای تحقق امنیت در جامعه، باید به وجود این چهار بعد امنیت اجتماعی در آن، امید داشت. این چهار بُعد عبارتاند از: امنیت مالى و اقتصادى، امنیت سیاسى، امنیت حقوقى و قضایى و امنیت فرهنگى که به ترتیب در نظام فکرى پارسونز ضرورى هستند و هریک جایگاه خاصى دارند (کریمایی و همکاران،1389: 25). طبق باور گیدنز (1377) امنیت موقعیتى است که در آن با خطرهاى خاصى مقابله مىشود یا این خطرها به حداقل میرسند. تجربه امنیت به تعادل اعتماد و مخاطره بستگى دارد. امنیت چه به معناى بالفعل و چه به معناى تجربى آن، ممکن است به مجموعهای از آدمها تا مرز امنیت جهانى یا به افراد ارتباط داشته باشد. بهزعم بوزان (1387) امنیت اجتماعى توانایى گروههای مختلف صنفى، قومى، محلى و... در حفظ هستى و هویت خود است. درواقع، بوزان، نقطه آغازین امنیت را ذهنی و مبتنی بر تصمیم بازیگران معرفی کرد (ابراهیمی، 1386: 446) به بیان دیگر، او مفهوم ارگانیک امنیت اجتماعی را هویت دانسته و امنیت اجتماعی را مترادف امنیت هویت میداند (نویدنیا،1382: 65). ویور (2000) امنیت اجتماعی را توانایی جامعه برای حفظ ویژگیهای اساسیاش در وضعیت تغییر و تهدیدات واقعی و محتمل تعریف میکند. جونز (2000) احساس امنیت اجتماعی را نترسیدن از تهدیدشدن یا به مخاطره افتادن ویژگیهای اساسی و ارزشهای انسانی و نبودن ترس از تهدید حقوق و آزادیهای مشروع دانسته است. چلبی ناامنی را ناشی از تضعیف اعتماد اجتماعی فرض کرده است که ریشه در سیاسیشدن نظام اجتماعی دارد. بهزعم او درصورتیکه نظم اجتماعی در یک جامعه بیشتر صبغه سیاسی به خود بگیرد و ابعاد اجتماعیفرهنگی آن تضعیف شود، یعنی ضعف در اجتماع عام و وفاق اجتماعی عام، به همان نسبت نیز روابط بین فعالان در تمام سطوح بر اساس جهتگیری عاطفی و خاصگرا بهصورت دوست و دشمن تعریف میشود و همچنین، میزان اعتماد اجتماعی متقابل و تعمیمیافته، تضعیف و علقه امنیتی آنها برجسته میشود. در چنین نظمی، افراد و گروهها احساس امنیت مالی، جانی، فکری و جمعی نمیکنند.این نظریه به پیوند بین ابعاد سرمایه اجتماعی و نظم اجتماعی (امنیت اجتماعی) اشاره دارد. همچنین، نیروی عمده در ورای بسیاری از فعالیتها، مجموعه فرآیندهای ناخودآگاه برای دستیابی به حس اعتماد در تعامل با دیگران است. گیدنز، این مجموعه فرآیندها را به شکل نظام امنیت وجودی صورتبندی میکند، بدین معنا که یکی از نیروهای برانگیزاننده، اما بهشدت مغشوش در ورای فعالیت، تمایل به حفظ امنیت وجودی یا حس اعتمادی است که بهوسیله توانایی کاهش اضطراب در روابط اجتماعی به وجود میآید. فعالان نیاز دارند که این حس اعتماد را داشته باشند (Turner, 2003: 484). همچنین، گیدنز بر این باور است که افراد در ورای کنشهایشان باید احساس امنیت وجودی داشته باشند و برای اینکه جامعه این احساس را نیز به آنها بدهد، به قواعد (هنجاری و تفسیری) و منابع (مادی و اقتداری) متوسل میشوند. در این تحقیق با اتکا به نظریه ساختاریابی متغیرهایی نظیر سرمایه اجتماعی بهصورت قواعد هنجاری در نظر گرفته شدهاند.
طبق اعتقاد آدورمیرکو (2002) سرمایه اجتماعی، پیچیدگیها و معضلات اجتماعی را کاهش میدهد؛ زیرا آنها برای رویارویی با حوادث احتمالی دنیای پیچیده، به مردم محوریت عینی و ملموس میدهند. زیمل (1950) معتقد است که بدون سرمایه اجتماعی جامعه از هم میپاشد. نتایج مطالعات اسمیت (2005) در تأیید نقش سرمایه اجتماعی برای پیشگیری از آسیبها نشان میدهد که در جوامع فاقد سرمایه اجتماعی میزان جرم و جنایت بیشتر است و خانوادهها معمولا بیدوام هستند. مورای (2000) معتقد است که مشارکت و حضور مردم (به شکل یکی از ابعاد سرمایه اجتماعی) احساس ایمنی را در فضای عمومی ارتقا میدهد و وسیلهای است که به کمک آن، فضا را بهصورت طبیعی بررسی میکنند. مطابق باور جانسون (2005) هرچه میزان اعتماد اجتماعی در بین اعضای یک جامعه افزایش یابد و آنها پذیرش بیشتری نسبت به یکدیگر داشته و گرایش به همکاری و تفاهم داشته باشند، ترسهای مربوط به آسیبپذیر بودن، ازجمله ترس از ناامنی و احساس آن کاهش خواهد یافت. بهزعم ایشان، پذیرش (اعتماد به دیگران) کلید کاهش اضطراب و ترس از ناامنی است. بوردیو (1384) باتوجهبه سرمایه اجتماعی و بنا به ریشههای نئومارکسیستی اندیشه خود، سرمایه اجتماعی را مبنای سایر انواع سرمایهها دانسته و بهتبع آن، علاقهمند به بررسی مکانیزمهایی است که در آن سرمایه اقتصادی با اشکال دیگر سرمایه برای ایجاد و بازتولید نابرابری ترکیب شده است. از این منظر برای او هم سرمایه اجتماعی و هم سرمایه فرهنگی نشاندهنده تولید کار انباشته شدهاند که باید در عرصه اجتماعی مبادله شوند؛ اگرچه حوزه عمل این دو از هم و از دیگر سرمایهها مستقل هستند. بنابراین، آنها با تولید نابرابری زمینه بروز و تجلی احساس ناامنی را در جامعه فراهم میکنند. در کل، امنیت اجتماعی پایدار در وضعیتی شکل میگیرد که سرمایه اجتماعی به میزان زیادی وجود داشته باشد. همبستگی مبتنی بر سرمایه اجتماعی توسعه سیاسی و اقتصادی را نیز به وجود میآورد که این دو به نوبۀ خود بر امنیت اجتماعی تأثیر میگذارند. به عبارت دیگر، در جوامع توسعهیافته سیاسی و اقتصادی، جرائم و ناامنیهای اجتماعی نیز کاهش مییابند؛ بنابراین، امنیت اجتماعی عمدتاً ازطریق ابزارهای هنجاری نظیر اعتماد، ارزشها و ... به شکل بهتری تأمین و ماندگار میشود (شفیعی و محقر، 1384). تاکنون چند پژوهش درباره سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی بدون توجه به مناطق روستایی انجام شده است که به بعضی از آنها اشاره میشود.
منطقه مدنظر
مشگینشهر، یکی از شهرستانهای استان اردبیل، واقع در غرب این استان است. این شهرستان 5 شهر به نام رضی، لاهرود، مشگینشهر، فخرآباد و مرادلو دارد. همچنین، این شهرستان 5 بخش، 12 دهستان (دهستان دشت، شعبان، مشگین شرقی، مشگین غربی، ارشق شمالی، ارشق مرکزی، قرهسو، لاهرود، نقدی، ارشق غربی، صلوات و یافت) 329 آبادی مسکونی و 77 آبادی خالی از سکنه دارد. ازنظر اوضاع طبیعی 69 روستای شهرستان مشگینشهر از نوع جلگهای، 148 روستا از نوع کوهستانی، 97 روستا از نوع جلگهایکوهستانی، 8 روستا از نوع جلگهایجنگلی و
7 روستا از نوع کوهستانیجنگلی است (حیدری ساربان، 1391: 269). مطابق سرشماری سال 1390 جمعیت شهرستان 225465 نفر بوده است که از این تعداد 68450 نفر ساکن در نقاط شهری و 157015 نفر ساکن در نقاط روستایی بودهاند. همچنین، از جمعیت ساکن در نقاط روستایی شهرستان 76557 نفر را مردان و 80458 را زنان تشکیل دادهاند. درپایان، نسبت جنسی نشان میدهد در برابر هر 100 نفر زن، 59 نفر مرد وجود داشته است (سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1390)
روش تحقیق
این پژوهش با هدف تبیین رابطه سرمایه اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی ساکنان روستایی شهرستان مشگینشهر انجام شده و از نوع کاربردی به روش تحلیلیتبیینی بوده است. همچنین، روش جمعآوری اطلاعات ازطریق پرسشنامه با مراجعه به روستاییان بزرگتر از 15 سال ساکن در مناطق روستایی بوده است که در این بین، تعداد کل اینگونه روستاییان 63479 نفر برآورد شده است. گذشتهازآن، برای تعیین حجم نمونه روستاییان ساکن در مناطق روستایی از فرمول کوکران استفاده شده و درنهایت، حجم نمونه 373 نفر تعیین شده است. تعداد کل روستاهای منطقه مدنظر 329 روستا است که از بین آنها 21 روستا بر اساس نمونهگیری تصادفی طبقهای و با در نظر گرفتن این عوامل، انتخاب شدهاند: تعداد کل روستاها، تعداد جمعیت، دوری و نزدیکی نسبت به شهر، شاخص وضعیت ارتفاعی (کوهستانی، جلگهای، جلگهایکوهستانی) و قرارگیری روستا در کنار جاده اصلی یا دوری از آن، پتانسیلهای اقتصادی، اجتماعی و محیطی. برایناساس، اطلاعات خام برای اندازهگیری شاخصها ازطریق مصاحبه، مشاهده، پرسشنامه، اسناد و مدارک گردآوری شدهاند. در پایان، از میان خیل عظیم شاخصها 10 شاخص سرمایه اجتماعی بهصورت غربالزنی بهصورت شاخصهای این سرمایه انتخاب شدهاند. ابزار اندازهگیری نیز پرسشنامه محققساخته است و روایی صوری[20] پرسشنامه به کمک پانل متخصصان[21] تأیید شده است. مطالعه راهنما[22] در منطقه مشابه جامعه آماری با تعداد 30 پرسشنامه انجام شده و با اطلاعات کسبشده و استفاده از فرمول ویژه کرونباخ آلفا در نرمافزار SPSS پایایی[23] بخشهای مختلف پرسشنامه 79/0 الی 88/0 به دست آمده است. متغیرهای مستقل شامل مؤلفههای سرمایه اجتماعی (اعتماد اجتماعی، میزان تعارضات و اختلافات، مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی، میزان رضایتمندی، تمایل به عضویت در نهادهای محلی، میزان مبادله اطلاعات و دانش، میزان روابط افقی بر پایه همکاری، ارتباطات اجتماعی و میزان آگاهی) و متغیر وابسته شامل شاخصهای امنیت اجتماعی (امنیت جانی، مالی، اقتصادی، شغلی، اخلاقی، حقوقی، امنیت نوامیس، امنیت فرهنگی، عاطفی، احساسی، امنیت فکری و امنیت قضایی) مناطق روستایی است در این مقاله، متغیر وابسته در 57 گویه به شیوه خودسنجی با طیف پنجگزینهای لیکرت (هیچ=0، کم=1، متوسط=2، زیاد=3 و خیلی زیاد=4) اندازهگیری شده است. برای تبیین رابطه سرمایه اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی نیز فضای مفهومی تعیینکننده تعریف و ازطریق گویههای مناسب عملیاتی شده است.
اعتماد به میزان اطمینان فرد درباره میزان عملکردن دیگران به حرفهای خود یا انتظار برای انجام آن و نیز میزان اعتمادکردن به حرفهای آنان، اطلاق میشود. مؤلفه اعتماد با شاخصهایی مانند پذیرش اجتماعی، عزت نفس، توانایی کارگروهی، بیان ایدهها و نظرها در جمع، نگرانی از نپذیرفتن نظرها در جمع، توانایی پذیرش مسئولیتهای جدید، قاطعبودن در کارها، اطمینانداشتن در تصمیمگیریهای فردی، تفاهم جمعی، نگرش مثبت داشتن و همچنین، صداقت تعریف و سنجیده شده است.
مشارکت اجتماعی، مشارکت کموبیش آشکار در حیات اقتصادی، گذران اوقات فراغت، فرهنگ، تقبل مسئولیتهای سیاسی و مدنی و... است. در این معنا مشارکت با این مؤلفهها سنجیده شده است: مهارت برقراری روابط انسانی، کمک به افراد روستایی در ساختن مسکن، استقبال از مشارکت در فرآیند بازسازی زیرساختها، تمایل به مشارکت در دورههای آموزشی، میزان مشارکت در طرحهای عمرانی در گذشته، میزان شرکت در انتخابات شوراهای اسلامی در روستا، تمایل به عضویت در پایگاه بسیج، تمایل به عضویت در تعاونیهای تولید روستایی و تمایل به همکاری با دهیار روستا.
انسجام اجتماعی نوعی نظم اجتماعی است که تضمین میکند جوامع روستایی در سطوح مختلف، به اشتراک ذهنی (مدلهای ذهنی مشترک) برسند؛ قابلیت همکاری با یکدیگر داشته باشند و به قوانین موجود احترام بگذارند. مؤلفه انسجام اجتماعی با شاخصهای رضایت از همکاری اهالی روستا، میزان درگیری در روستا، اختلاف درآمد با سایر اهالی، میزان صمیمت در بین اهالی، میزان مراجعه به ریشسفیدان در هنگام بروز مشکل، اختلاف عقاید در بین اهالی، تمایل به حضور در مکانهای عمومی و میزان اعتماد به دیگر اهالی روستا تعریف و سنجیده شده است.
رضایتمندی احساسی است که در نتیجه تعامل فرد دررابطهبا جوانب شغلی و سایر امور روزمره در روابط خود به وجود میآید. اگر این احساس مطبوع باشد، رضایتمندی فرد زیاد و در غیر این صورت رضایتمندی کم میشود. در این تحقیق مؤلفه رضایتمندی با این شاخصها تعریف و سنجیده شده است: برخورداری از سلامت روحی و روانی، الگوی مصرف خانوار، وضعیت مسکن، بازاریابی و بازاررسانی بهموقع محصولات، سهولت دسترسی به منابع اعتباری، درآمد کافی، میزان استفاده از منابع اطلاعاتی، میزان بهرهوری، توجه به بهداشت عمومی و آموزش روستاییان، وجود تأمینهای اجتماعی، رضایت از خدمات دهیاری، رضایت از خدمات مرکز بهداشت روستایی، رضایت از پوشش بیمه محصولات کشاورزی، رضایت از جمعآوری و دفع فاضلاب، رضایت از مراکز تجمع عمومی روستایی، رضایت از دسترسی به خدمات عمومی نهادهای دولتی و رضایت از سرویسهای وسایل نقلیه عمومی.
تعارض به معنی متعرض و مزاحمشدن یا با هم اختلاف داشتن است. بهطورکلی تعارض زمانی رخ میدهد که در یک وضعیت اجتماعی بر سر مسائل اساسی توافق وجود ندشته باشد یا ضدیتهای احساسی به تنش بین افراد منجر شود. مؤلفه تعارض با شاخصهایی از این قبیل تعریف و سنجیده شده است: نداشتن مهارت ارتباط و توسل به زور برای احقاق حق، نداشتن برنامهریزی مناسب برای اوقات فراغت جوانان روستایی، رواج ماهواره و ترویج برنامههای خشونتزا، بیسوادی و کمسوادی، ضعف در نظارت و کنترل بر رفتارهای آسیبزای اجتماعی، فقر عاطفی، حسادت و خودنمایی، کیفیت نامناسب امکانات رفاهی، قانونپذیری کم، اختلافات و تعصبات قومی و قبیلهای، کمبودن آستانه تحمل افراد روستایی و بیکاری و نداشتن شغل مناسب.
دانش، اطلاعات کاربردی و سازماندهیشده برای حل مسائل است یا به عبارتی دانش شامل حقایق و باورها، مفاهیم و اندیشهها، قضاوتها و انتظارها، روششناسی یا علم اصول و نحوه انجام فنون است و اطلاعات، دادههای خلاصه گروهبندی، ذخیره، پالایش و سازماندهیشده برای معنادارشدن هستند. در این مقاله، شاخصهای مؤلفه دانش و اطلاعات به کمک این عوامل تعریف و سنجیده شده است: توانایی در شناسایی مشکلات روستا، توانایی برای ایجاد هدف در زندگی، تعداد مهارتهای فرد در کار، استفاده از ظرفیتهای خود و دیگران، توانایی یادگیری امور جدید، میزان خلاقیت و ابتکار و نوآوری، توانایی به حداقل رساندن خطرها، دسترسی به منابع اطلاعاتی و دانش همگانی، شناسایی زنجیرههای تولید و توانایی بازاریابی محصولات کشاورزی.
ارتباطات اجتماعی ارتباط بین دو نفر و بیشتر یا بین چند گروه را بیان میکند. این روابط صورت همکاری، تفاهم و دوستی دارد و بهصورت تضاد، تنش، کشمکش و گاه بیاعتنایی و همزیستی است. به بیان دیگر، روابط اجتماعی ارتباط و وابستگی متقابل انسانها و جهتگیری رفتاری آنهاست که برای دوستی یا دشمنی باشد. مؤلفه ارتباطات اجتماعی به کمک شاخصهای ارتباط با دیگر اهالی روستا، میزان ارتباط با شورا و دهیاری، ارتباط با سازمانهای دولتی، میزان حضور در مسجد، میزان ارتباط با بسیج، میزان تعامل یا عضویت در تعاونی و ارتباط با مراکز حمایتی تعریف و سنجیده شده است.
آگاهی موضوعی است که مسئله ذهن- بدن را رامنشدنی کرده یا آگاهی، حالات آگاهانه، یعنی آنگونه حالات احساس، ادراک و اطلاع است که از صبح، هنگام بیداری انسان از یک خواب بیرویا آغاز میشود و تا انتهای روز، یعنی زمان خواب یا ناآگاهشدن به یک شکل دیگر ادامه پیدا میکند. در این پژوهش این مؤلفه نیز با این شاخصها تعریف و سنجیده شده است: آشنایی با کانالها و منابع اطلاعاتی، آگاهی نسبت به سنتهای بومی و محلی، میزان دانش و آگاهی عمومی، آگاهی زیستمحیطی، آگاهی درباره ظرفیت و اصلاح کیفیت اکوسیستمها، آگاهی درباره کمک به حفظ میراث طبیعی، تاریخی، فرهنگی، تنوع فعالیتها و کاهش ریسک کشاورزی. درپایان، برای تجزیهوتحلیل از آمار توصیفی (فراوانی، درصد) و آمار استنباطی شامل ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چندمتغیره و تحلیل مسیر استفاده و تمام محاسبات آماری بهوسیله نرمافزار SPSS انجام شده است. در تحقیق حاضر، این فرضیهها ارزیابی شده است:
1- بین اعتماد اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد؛
2- بین میزان تعارضات و اختلافات و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد؛
3- بین مشارکت اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد؛
4- بین انسجام اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد؛
5- بین میزان رضایتمندی و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد؛
6- بین تمایل به عضویت در سازمانهای محلی و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد؛
7- بین میزان مبادله اطلاعات و دانش و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد؛
8- بین میزان روابط افقی بر پایه همکاری و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد؛
9- بین ارتباطات اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد و
10- بین میزان آگاهی و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد.
تجزیهوتحلیل اطلاعات
الف) یافتههای توصیفی تحقیق؛ ویژگیهای فردی نمونه آماری مدنظر
نتایج حاصل از یافتههای توصیفی در جدول (2) نشان میدهد وضعیت اعتماد اجتماعی 75/63درصد پاسخگویان به میزان زیاد و خیلی زیاد و 5/17درصد به میزان خیلی کم و کم برآورد شده است. درباره متغیر میزان تعارضات و اختلافات وضعیت 09/20درصد از پاسخگویان به میزان زیاد و خیلی زیاد و 08/58درصد به میزان خیلی کم و کم تعیین شده است. همچنین، در زمینه متغیر مشارکت اجتماعی بیشترین فراوانی با 91/35درصد به میزان خیلی زیاد و کمترین فراوانی با 39/6درصد به میزان خیلی کم ارزیابی شدند. در خصوص متغیر انسجام اجتماعی وضعیت 02/58درصد از پاسخگویان به میزان زیاد و خیلی زیاد و 49/27درصد به میزان خیلی کم و کم مشخص شده است. درباره وضعیت میزان رضایتمندی 54/25درصد با میانگین 08/4 و انحرافمعیار87/2 به میزان زیاد و خیلی زیاد، 76/14درصد متوسط و 7/59درصد به میزان خیلی کم و کم ارزیابی شدند. در زمینه تمایل به عضویت در نهادهای محلی 19/51درصد با میانگین 85/3 و انحرافمعیار 11/3 به میزان زیاد و خیلی زیاد، 13/25درصد متوسط و 68/23درصد به میزان خیلی کم و کم تعیین شدند. درباره متغیر میزان مبادله اطلاعات و دانش، بیشترین فراوانی با 76/35درصد به میزان هیچ، 89/23درصد متوسط و کمترین فراوانی با 19/10درصد به میزان زیاد ارزیابی شدند. در خصوص متغیر میزان روابط افقی بر پایه همکاری بیشترین فراوانی با 27/30درصد به میزان خیلی زیاد و کمترین فراوانی با 97/12درصد به میزان خیلی کم مشخص شدند. درباره وضعیت متغیر ارتباطات اجتماعی 22/58درصد از پاسخگویان با میانگین 78/3 و انحرافمعیار11/3درصد به میزان زیاد و خیلی زیاد، 42/14درصد متوسط و 45/27درصد به میزان خیلی کم و کم ارزیابی شدند. همچنین، در زمینه وضعیت متغیر میزان آگاهی63/52درصد با میانگین 65/3 و انحرافمعیار 52/2 به میزان زیاد و خیلی زیاد، 46/19درصد متوسط و 91/27درصد به میزان خیلی کم و کم تعیین شدند.
جدول 2- درصد فراوانی، میانگین و انحرافمعیار مؤلفههای سرمایه اجتماعی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی
|
ردیف |
متغیر |
هیچ |
کم |
متوسط |
زیاد |
خیلی زیاد |
میانگین |
انححرافمعیار |
دامنه امتیاز |
|
درصد پاسخگویان (%) |
|||||||||
|
1 |
اعتماد اجتماعی |
29/8 |
21/9 |
75/18 |
32/27 |
43/36 |
13/4 |
22/2 |
19-0 |
|
2 |
میزان تعارضات و اختلافات |
68/32 |
4/25 |
83/21 |
56/13 |
53/6 |
12/2 |
95/1 |
18-0 |
|
3 |
مشارکت اجتماعی |
39/6 |
23/16 |
94/18 |
53/22 |
91/35 |
11/4 |
12/3 |
29-0 |
|
4 |
انسجام اجتماعی |
31/12 |
18/15 |
49/14 |
38/26 |
64/31 |
98/3 |
14/2 |
18-0 |
|
5 |
میزان رضایتمندی |
94/30 |
76/28 |
76/14 |
21/14 |
33/11 |
08/4 |
87/2 |
25-0 |
|
6 |
تمایل به عضویت در سازمانهای محلی |
42/14 |
26/9 |
13/25 |
09/22 |
1/29 |
85/3 |
11/3 |
28-0 |
|
7 |
میزان مبادله اطلاعات و دانش |
76/35 |
09/18 |
89/23 |
19/10 |
07/12 |
65/2 |
32/2 |
21-0 |
|
8 |
میزان روابط افقی بر پایه همکاری |
97/12 |
4/15 |
87/17 |
49/23 |
27/30 |
85/3 |
11/3 |
31-0 |
|
9 |
ارتباطات اجتماعی |
64/9 |
81/17 |
42/14 |
02/25 |
2/33 |
78/3 |
11/3 |
22-0 |
|
10 |
میزان آگاهی |
38/11 |
53/16 |
46/19 |
72/23 |
91/28 |
65/3 |
52/2 |
23-0 |
منبع: یافتههای تحقیق، 1395.
نتایج حاصل از یافتههای توصیفی در جدول (3) نشان میدهد وضعیت امنیت جانی 48/54درصد پاسخگویان به میزان زیاد و خیلی زیاد و 91/26درصد به میزان خیلی کم و کم برآورد شده است. درباره متغیر امنیت مالی وضعیت 72/54درصد از پاسخگویان به میزان زیاد و خیلی زیاد و 57/22درصد به میزان خیلی کم و کم تعیین شده است. در زمینه متغیر امنیت شغلی بیشترین فراوانی با 18/31درصد به میزان خیلی زیاد و کمترین فراوانی با 52/13درصد به میزان خیلی کم ارزیابی شدند. در خصوص متغیر امنیت اخلاقی وضعیت 06/50درصد به میزان زیاد و خیلی زیاد و 4/31درصد به میزان خیلی کم و کم مشخص شده است. درباره وضعیت امنیت حقوقی 11/22درصد با میانگین 08/4 و انحرافمعیار 87/2 به میزان زیاد و خیلی زیاد، 91/16درصد متوسط و 98/60درصد به میزان خیلی کم و کم ارزیابی شدند. در زمینه وضعیت امنیت نوامیس 02/56درصد از پاسخگویان با میانگین 89/5 و انحرافمعیار 2/14 به میزان زیاد و خیلی زیاد، 39/21درصد متوسط و 59/22درصد به میزان خیلی کم و کم مشخص شدند. در خصوص متغیر امنیت فرهنگی بیشترین فراوانی با 48/25درصد، 35/18 به میزان متوسط و 09/11درصد به میزان کم و کمترین ارزیابی شدند. درباره متغیر امنیت عاطفی بیشترین فراوانی با 54/12درصد به میزان خیلی زیاد و کمترین فراوانی با 17/29درصد به میزان خیلی کم تعیین شدند. در زمینه وضعیت متغیر امنیت احساسی 67/26درصد با میانگین 99/3 و انحرافمعیار12/6 به میزان زیاد و خیلی زیاد، 91/20 به میزان متوسط و 42/52 به میزان خیلی کم و کم و 91/20 ارزیابی شدند. درباره وضعیت متغیر امنیت فکری 05/52درصد از پاسخگویان با میانگین 69/5 و انحرافمعیار 11/10 به میزان زیاد و خیلی زیاد، 72/21 متوسط و 23/26 به میزان خیلی کم و کم و تعیین شدند. در خصوص وضعیت متغیر امنیت قضایی نیز 32/49درصد با میانگین 11/6 و انحرافمعیار12/11 زیاد و خیلی زیاد و 3/23 به میزان خیلی کم و کم و متوسط ارزیابی شدند.
جدول 3- درصد فراوانی، میانگین و انحرافمعیار متغیرهای احساس امنیت اجتماعی
|
متغیر |
خیلی کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
خیلی زیاد |
میانگین |
انحرافمعیار |
دامنه امتیاز |
|
درصد پاسخگویان (%) |
||||||||
|
امنیت جانی |
29/12 |
62/14 |
61/18 |
38/26 |
10/28 |
89/5 |
35/4 |
25-0 |
|
امنیت مالی |
08/7 |
49/15 |
71/22 |
33/24 |
39/30 |
82/5 |
66/8 |
22-0 |
|
امنیت شغلی |
52/13 |
21/18 |
01/17 |
08/20 |
18/31 |
99/5 |
54/8 |
29-0 |
|
امنیت اخلاقی |
94/9 |
46/21 |
54/18 |
02/18 |
04/32 |
54/6 |
2/11 |
31-0 |
|
امنیت حقوقی |
46/33 |
52/27 |
91/16 |
87/12 |
24/9 |
42/3 |
22/4 |
19-0 |
|
امنیت نوامیس |
84/6 |
75/15 |
39/21 |
17/25 |
85/30 |
89/5 |
2/14 |
17-0 |
|
امنیت فرهنگی |
12/36 |
48/25 |
35/18 |
09/11 |
96/8 |
85/3 |
69/7 |
28-0 |
|
امنیت عاطفی |
17/29 |
08/30 |
49/12 |
72/15 |
54/12 |
88/4 |
12/11 |
21-0 |
|
امنیت احساسی |
83/27 |
59/24 |
91/20 |
25/15 |
42/11 |
99/3 |
12/6 |
26-0 |
|
امنیت فکری |
19/10 |
04/16 |
72/21 |
47/28 |
58/23 |
69/5 |
11/10 |
16-0 |
|
امنیت قضایی |
74/8 |
56/14 |
38/27 |
63/22 |
69/26 |
11/6 |
12/11 |
27-0 |
مأخذ: یافتههای پژوهش، 1395.
ب) اطلاعات استنباط تحقیق
همبستگی بین مؤلفههای تحقیق مبنی بر تبیین رابطه سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی
طیق اطلاعات مندرج در جدول (4) بهجز متغیرهای میزان تعارضات و اختلافات و مبادله اطلاعات و دانش، بین تمامی متغیرهای تحقیق (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی، میزان رضایتمندی، تمایل به عضویت در نهادهای محلی، میزان روابط افقی بر پایه همکاری، ارتباطات اجتماعی و میزان آگاهی) با احساس امنیت اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
جدول 4- همبستگی بین متغیرهای تحقیق
|
ردیف |
متغیرها |
ضریب همبستگی (r) |
میزان معناداری (p) |
|
1 |
اعتماد اجتماعی |
724/0 |
000/0 |
|
2 |
میزان تعارضات و اختلافات |
251/0 |
253/0 |
|
3 |
مشارکت اجتماعی |
621/0 |
001/0 |
|
4 |
انسجام اجتماعی |
254/0 |
000/0 |
|
5 |
میزان رضایتمندی |
525/0 |
007/0 |
|
6 |
تمایل به عضویت در سازمانهای محلی |
721/0 |
000/0 |
|
7 |
میزان مبادله اطلاعات و دانش |
211/0 |
125/0 |
|
8 |
میزان روابط افقی بر پایه همکاری |
465/0 |
006/0 |
|
9 |
ارتباطات اجتماعی |
411/0 |
000/0 |
|
10 |
میزان آگاهی |
499/0 |
000/0 |
منبع: یافتههای تحقیق، 1395.
نتایج رگرسیون چندمتغیره
طبق دادههای جدول (5) در این روش بر اساس بتای استاندارد به دست آمده، متغیرهای اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، میزان رضایتمندی، میزان روابط افقی بر پایه همکاری، ارتباطات اجتماعی و میزان آگاهی به ترتیب متغیرهایی بودهاند که بیشترین سهم را در میزان تغییرات متغیر وابسته داشتهاند؛ برایناساس، این متغیرها در مدل نهایی باقی ماندند و بقیه متغیرها از معادله حذف شدند. نتایج نشان میدهد این متغیرهای پیشبین 56 درصد (56=) از میزان واریانس متغیر وابسته (احساس امنیت اجتماعی) را پیشبینی میکنند. ضریب تغییر تأثیرگذاری متغیرهای دیگری را نیز در میزان احساس امنیت اجتماعی مشخص میکند که در مطالعه حاضر بررسی نشدهاند. همچنین، نتایج تحلیل واریانس یکطرفه معناداربودن رگرسیون و رابطه خطی بین متغیرها را در گام نهایی نشان میدهد.
جدول 5- نتایج حاصل از رگرسیون چندگانه با ورود متغیرهای مؤلفههای سرمایه اجتماعی به معادله
|
مدل |
R |
تعدیلشده |
مقدارF |
سطح معناداریF |
Beta |
مقدار t |
مقدار p |
||
|
متغیر های مستقل |
اعتماد اجتماعی |
620/0 |
385/0 |
381/0 |
72/123 |
000/0 |
877/0 |
84/13 |
000/0 |
|
مشارکت اجتماعی |
661/0 |
437/0 |
431/0 |
36/76 |
000/0 |
907/0 |
91/9 |
000/0 |
|
|
میزان رضایتمندی |
711/0 |
506/0 |
498/0 |
79/66 |
000/0 |
302/0 |
07/4 |
000/0 |
|
|
میزان روابط افقی |
738/0 |
544/0 |
535/0 |
15/58 |
000/0 |
252/0 |
89/4 |
000/0 |
|
|
ارتباطات اجتماعی |
754/0 |
568/0 |
557/0 |
99/50 |
000/0 |
286/0 |
16/4 |
000/0 |
|
|
میزان آگاهی |
775/0 |
601/0 |
589/0 |
48/48 |
000/0 |
204/0 |
009/4 |
000/0 |
|
منبع: یافتههای تحقیق، 1395
درنهایت، طبق اطلاعات مندرج در شکل (3) بر اساس نتایج حاصل از ضریب بتا، سهم و نقش متغیر «اعتماد اجتماعی» در تبیین متغیر وابسته احساس امنیت اجتماعی بیشتر از سایر متغیرها است و متغیرهای میزان رضایتمندی، مشارکت اجتماعی، ارتباطات اجتماعی، میزان آگاهی و میزان روابط افقی بر پایه همکاری به ترتیب در اولویت بعدی قرار گرفتهاند.
شکل 3- اهمیت نسبی متغیرهای مستقل در تبیین متغیر وابسته. منبع: یافتههای تحقیق، 1395
بحث و نتیجه و پیشنهادها
امنیت پدیدهای چندبعدی محسوب میشود و مطالعه میزان آن در یک جامعه ازنظر عوامل مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی امکانپذیر است. عموم صاحبنظران بر این باورند که میزان احساس امنیت در یک جامعه، به اندازه وجود آن اهمیت دارد؛ زیرا واکنشهایی که فرد در جامعه در برابر ناامنی بروز میدهد، تابع میزان دریافت و ادراک او از امنیت است؛ بنابراین، دراینخصوص، احساس امنیت متغیری کلیدی محسوب میشود. آگاهی از میزان احساس آسایش، آرامش، عدالت و امنیت ازجانب شهروندان یک جامعه و فراهمآوردن زمینههای شکلگیری و گسترش احساس امنیت و آرامش خاطر در آنها از اولویتهای برنامهریزان پیشرفت فرهنگی و اجتماعی است؛ برایناساس، توجه به وضعیت مقوله احساس امنیت اجتماعی در یک جامعه و بهویژه توجه به نقش چشمگیر سرمایه اجتماعی (که اثری انکارناشدنی در تقویت و تربیت روحیه پیشرفت و توسعه اجتماعی و فرهنگی در نسل آینده دارد و بهصورت یکی از بازوان توسعه همهجانبه آن جامعه قلمداد میشود) در تبیین میزان این احساس ضروری به نظر میرسد.
این مقاله نقش سرمایه اجتماعی را در احساس امنیت اجتماعی روستاییان شهرستان مشگینشهر بررسی کرده است. در این زمینه، یافتههای استنباطی تحقیق نشان میدهد بهجز متغیرهای میزان تعارضات و اختلافات و مبادله اطلاعات و دانش، بین تمامی متغیرهای تحقیق (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی، میزان رضایتمندی، تمایل به عضویت در نهادهای محلی، میزان روابط افقی بر پایه همکاری، ارتباطات اجتماعی و میزان آگاهی) با احساس امنیت اجتماعی در مناطق روستایی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. این یافته با نتایج حاصل از پژوهشهای (Smith, 2005)، (Sukidjo et al., 2014) و (Yun, 2014) همخوانی دارد. همچنین، نتایج حاصل از آزمون فرضیه تحقیق بهوسیله رگرسیون چندمتغیره و به روش گامبهگام نشان میدهد شش متغیر اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، میزان رضایتمندی، میزان روابط افقی بر پایه همکاری، ارتباطات اجتماعی و میزان آگاهی، بر اساس میزان بتای به دست آمده به ترتیب مؤثرترین متغیرهای تبیینکننده بهبود احساس عدالت اجتماعی هستند. مقدار ضریب تعیین در گام ششم برای این هشت متغیر 601/0 به دست آمده است و این یافته نیز با نتایج حاصل از (Chen & Turner, 2014) و (Lindstrom, 2003) مطابقت دارد. درنهایت، مطابق اطلاعات مندرج در شکل (2) بر اساس نتایج حاصل از ضریب بتا، سهم و نقش متغیر «اعتماد اجتماعی» در تبیین متغیر وابسته «احساس امنیت اجتماعی» بیشتر از سایر متغیرها است و متغیرهای میزان رضایتمندی، مشارکت اجتماعی، ارتباطات اجتماعی، میزان آگاهی و میزان روابط افقی بر پایه همکاری به ترتیب در اولویت بعدی قرار گرفتهاند. با استناد به نتایج استنباطی تحقیق توصیه میشود برای رسیدن به نتیجه دقیقتر درباره مطالعه احساس امنیت اجتماعی از دو روش کمی و کیفی بهصورت همزمان استفاده شود. گذشتهازآن، ضرورت انجام مطالعات طولی بهجای مطالعات مقطعی در زمینه موضوع مدنظر و موارد مشابه آن احساس میشود. یکی از عواملی که در مناطق روستایی به افزایش احساس امنیت اجتماعی منجر میشود، عملکردن مسئولان و متولیان حوزه توسعه روستایی (در حد امکان) به وعدههای داده شده به روستاییان است. این عمل، میزان اعتماد اجتماعی را در جوامع روستایی بهبود میدهد و به توسعه و تحکیم روابط، پیوندها و شبکههای اجتماعی (که نقش بسزایی در سرمایه اجتماعی افراد روستایی ایفا میکنند) منجر میشود و از این طریق، باز هم در افزایش احساس امنیت تأثیر دارد. همچنین، باتوجهبه اینکه بین ارتباطات اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد، با تشویق روستاییان برای تشکیل تعاونیهای تولیدی و سایر سازمانهای مردمی احساس امنیت را در این افراد و در جوامع روستایی افزایش میدهند و مشارکت بیشتر افراد روستایی نیز به افزایش اعتماد اجتماعی در آنها منجر میشود که این امر، افزایش احساس امنیت را با خود به همراه دارد. سرانجام، در تحقیق حاضر این پیشنهادها ارائه میشوند:
- نهادهای آموزشی با انجام رسالت خود در زمینه ارتقاء مشارکت در مناطق روستایی و همچنین، صداوسیما با تولید و پخش برنامههای مختلف برای فرهنگسازی در بین مردم روستایی برای کمک و همیاری به دیگران و تقویت مشارکت بین آنها نقش مؤثری دارند و از این طریق، برای افزایش احساس امنیت تلاش میکنند.
- بهدلیل ارتباط معنادار بین اعتماد اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی بهتر است بسترسازی برای اعتماد انجام شود و بهتبع افزایش احساس امنیت، متصدیان امور فرهنگی و برنامهریزان اجتماعی با تقویت پایههای بنیادین در بین افراد روستایی شهرستان، اعتماد عام را هم در بین مردم روستایی و هم در بین سازمانهای دولتی افزایش دهند و به این شیوه، احساس امنیت را نیز تقویت کنند.
- باوجود نبودن ارتباط معنادار بین کاهش تعارضات و اختلافات و بهبود احساس امنیت اجتماعی توصیه میشود با فرهنگسازی ازطریق این روشها احساس امنیت اجتماعی را در بین شهروندان مناطق روستایی شهرستان تقویت کرد: کنترل درونی یکایک افراد جامعه روستایی، تقویت همبستگی قومی و طایفهای، از بین بردن یا سستکردن زمینههای نزاع و تعارضات و افزایش انسجام و تعلقات اجتماعی بهوسیله رسانههای گروهی در بین روستاییان.
- باوجود ارتباط معنادار بین انسجام اجتماعی و بهبود احساس امنیت، باید برای ارتقاء آن ازطریق نهادهای دولتی، خصوصی و رسانههای گروهی بهویژه صداوسیما تلاش شود تا جوامع روستایی شهرستان مشگینشهر در سایه انسجام اجتماعی زیاد در روابط و مناسبات اجتماعی خود، احساس امنیت بیشتری کنند. همچنین، دراینارتباط توصیه میشود آدابورسوم، مناسک و شعائر مذهبی و قومی را تقویت کنند؛ زیرا این امر، افزایش گرایش روستاییان به همدیگر و درنتیجه بهبود احساس امنیت اجتماعی را به دنبال دارد.
- همچنین، بهدلیل نبودن ارتباط معنادار بین رضایتمندی و احساس امنیت اجتماعی توصیه میشود دولت گامهایی برای بهبود شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، محیطی، فرهنگی و مدیریتی بردارد تا به افزایش این امور و رضایتمندی ساکنان مناطق روستایی شهرستان منجر شود: بهبود زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه روستایی، تنوعبخشی به فعالیتهای اقتصادی، ارتقاء میزان دانش و آگاهی، توانمندسازی فقرای روستایی، بهبود ظرفیت و اصلاح کیفیت اکوسیستمها، ارتقاء میزان بهرهوری، کاهش فقر، اشتغالزایی، ارتقاء شاخصهای سلامت، تقویت زیرساختهای آموزشی و توسعه کشاورزی، توانمندسازی زنان و .... .
[1] Lindstrom
[2] Stone
[3] Slater & McCord
[4]Kwok
[5]Yun
[6]Sukidjo et al.
[7]Yung et al.
[8]Jutting
[9]Chen and Turner
[10] Fromm
[11] Alpert
[12] Horny
[13] Mazlo
[14] Ling
[15] Morz
[16] Lu
[17] Lochiani
[18] Wellfarz
[19] Mandel
[20] Face Validity
[21] Panel of Expert
[22] Pilot study
[23] Reliability
)
